Aukin færni til nýsköpunar eykur hagvöxt

"Nýsköpunarfyrirtæki verða að hafa aðgang að einstaklingum með færni til að stunda nýsköpun en hagvöxtur og samkeppni byggjast á nýsköpunargetu þeirra."

Skortur á færni til nýsköpunar stendur fyrirtækjum fyrir þrifum og takmarkar möguleika þeirra til að vaxa. Atvinnulífið þarf á að halda starfsfólki sem býr yfir færni til að leysa flókin verkefni nýsköpunar. Ný frumkvöðlafyrirtæki ná of sjaldan að vaxa vegna skorts frumkvöðla á nauðsynlegri færni. Þetta á jafnt við um færni í stjórnun og rekstri sem og í tækni og raungreinum.

Það þarf að marka stefnu um það efnahagskerfi og atvinnulíf sem landsmenn vilja búa við. Hvort við viljum hálauna eða láglauna samfélag. Þetta kallar á forgangsröðun á áherslum í atvinnulífinu þar sem verðmætasköpun ætti ætíð að vera í brennidepli. Þó má geta þess að ómögulegt er að segja fyrir um hverskonar fyrirtæki muni vaxa í framtíðinni. Heildarsýn á málefni nýsköpunar í fyrirtækjum er mikilvæg fremur en þröngar lausnir sem jafnan eru til skamms tíma og oft ómarkvissar.

Færni til nýsköpunar er flókið fyrirbæri en menntun ein og sér nægir ekki til að skilgreina hugtakið nægilega. Færni er þróuð af starfsfólki við það að leysa tæknileg og framleiðslutengd vandamál sem hvetur það til að prófa, framleiða og markaðssetja nýjar framleiðsluafurðir og ferla. Að þróa færni byggist ekki aðeins á gæðum þeirrar menntunar sem einstaklingur býr yfir heldur einnig á besta skipulagi vinnuumhverfis svo sem varðandi frumkvöðlamenningu, markvissri sí- og endurmenntun ásamt jákvæðni í garð nýsköpunar. Það skiptir máli að byggja upp reynslu á ýmsum sviðum atvinnulífsins. Án reynslu, sem er annar mikilvægur þáttur í færni, er erfitt að byggja upp fyrirtæki og atvinnugreinar.

Mikið rót komst á atvinnu- og efnahagslíf landsmanna við efnahagshrunið. Stór fjöldi fólks varð án atvinnu og eftirspurn eftir hverskonar fjárfestingar- og neysluafurðum minnkaði. Atvinnuleysi er enn meira en það var fyrir hrun og fjöldi fyrirtækja stendur frammi fyrir endurskipulagningu. Ný störf hafa skapast á undanförnum árum þar sem kallað er á aukna færni og þekkingu. Þá hafa verið gerðar kannanir á þörf fyrirtækja fyrir starfsfólk og hvernig mæta eigi þeirri þörf. Niðurstaðan er venjulega sú að atvinnulífið gerir kröfu um aukna færni fólks á mörgum sviðum, ekki síst færni til nýsköpunar.

Til að mæta færniþörfum atvinnulífsins fyrir nýsköpun þurfa allir sem málið varðar að leggjast á eitt til að koma skilyrðum til atvinnurekstrar í gott horf og skal þá miðað við það besta sem gengur og gerist í nágrannalöndunum. Það er ein mikilvæg forsenda þess að atvinnulífið geti skapað þau verðmæti sem liggja til grundvallar nauðsynlegum hagvexti í landinu. Til að skapa þessi verðmæti þurfa fyrirtækin aðgang að fjármagni, jákvæðu umhverfi og réttum mannauði. Tryggja verður að á komandi árum verði hér fjöldi vel menntaðra og þjálfaðra einstaklinga með færni sem þörf er á til að efla þekkingarfyrirtæki og atvinnulífið í heild.

Umræðan um framtíðarþörf fyrirtækja fyrir færni er orðin sýnileg en þó vantar að skilgreina betur hvað felst í hugtakinu og í hvaða samhengi það er sett. Einstaklingur sem hyggst leggja fyrir sig háskólanám á sviði tækni eða raungreina er líklegur til að undirbúa það nám með vali á námsgreinum strax í framhaldsskóla. Með þessu er átt við að erfitt er að beina fólki á vissar námsbrautir og breyta áherslum í námi á skömmum tíma. Ljóst er að ætli stjórnvöld og atvinnulíf að leggja til áherslur í námsvali tekur það mjög langan tíma. Skammtímalausnir í námsframboði eru ekki líklegar til að uppfylla þarfir atvinnulífsins fyrir fólk með færni til nýsköpunar. Því má fagna starfi aðila eins og Samtaka iðnaðarins um eflingu menntunar á fyrri stigum og samstarfi samtakanna við menntakerfið um að auka aðgang að færni til lengri tíma litið.

Þá má ekki gleyma því að menntun og færniþróun getur ekki farið eingöngu fram í skólakerfinu. Margt annað kemur þar til greina. Hér hafa fyrirtækin hlutverki að gegna. Vita má að færniþróun varðandi nýsköpun í atvinnulífi landsmanna er einnig afar mikilvæg úr sjónarhorni samkeppni.

Þar sem helsta markmið atvinnulífsins er að skapa verðmæti er það varla viðunandi staða að nýta ekki þá starfskrafta sem til eru í landinu. Þörf er á að gera fólki kleift að stofna fyrirtæki og að þau hafi aðgang að færum starfsmönnum. Gera þarf frumkvöðlafyrirtækjum kleift að vaxa hraðar en dæmi eru til um hér. Upplýsingar frá greiningaraðilum segja að 6 frumkvöðlafyrirtæki sem höfðu vaxið hvað hraðast árin fyrir og í byrjun efnahagshrunsins hafi skapað um 130 ný störf frá árinu 2006 til 2009. Þetta kemur fram í nýrri rannsókn sem Nýsköpunarmiðstöð Norðurlanda gaf út í janúar síðastliðnum. Það gefur til kynna þá gagnsemi sem ný fyrirtæki sem byggjast á þekkingu hafa fyrir atvinnulífið. Einnig er mikilvægt að stoðkerfi nýsköpunar fái að víkka áherslur sínar frá stuðningi við hugmyndastig fyrirtækis þannig að það nái til þess tíma sem fyrirtækið fari að vaxa og dafna og festa sig í sessi á markaði. Ný frumkvöðlafyrirtæki skipta mjög miklu fyrir hagvöxt en nýsköpun í starfandi fyrirtækjum er líklegust til að skila meiri árangri til lengri og skemmri tíma.

 

 

http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1456122/?item_num=1&searchid=9476388cc79e0b77beb0b1e0395b1c33951adb10 

Færni til nýsköpunar kallar á samstarf og stuðning

"Stuðningur við nýsköpun í atvinnulífinu er meðal annars til þess gerður að jafna samkeppnisaðstöðu atvinnulífs í ólíkum löndum."

Færni til að koma á nýsköpun í fyrirtækjum og leysa flókin vandamál henni tengd, er ein mikilvægasta forsenda þess að nýsköpunarfyrirtæki nái að vaxa. Einnig að atvinnulíf landsins þróist og nái árangri. Færni til nýsköpunar er getan til að leysa öll þau flóknu mál sem koma upp við að koma nýrri eða breyttri afurð á markað. Til þessa þurfa nýsköpunarfyrirtæki oft stuðning frá opinberum aðilum. Lítil fyrirtæki eru jafnan ekki í stakk búin til að leysa öll vandamál sjálf. Stuðningur við nýsköpun í atvinnulífinu er meðal annars til þess gerður að jafna samkeppnisaðstöðu atvinnulífs í ólíkum löndum. Íslenskt stuðningskerfi við nýsköpun virðist vera nokkuð skilvirkt í þessu sambandi. Eitthvað vantar þó á að fyrirtæki fái sama stuðning við nýsköpun og best gerist í nágrannalöndunum. Það má viðurkenna það sem vel er gert en þó mætti taka á málum þar sem stuðning vantar. Að öðrum kosti eykst hætta á að íslenskt atvinnulíf dragist aftur úr í samkeppni um að koma afurðum sínum á alþjóðamarkað.

Í tengslum við efnahagshrunið var settur á stofn fjöldi áhugaverðra frumkvöðlaverkefna þar sem einstaklingar voru hvattir til að koma fram með viðskiptahugmyndir með það að markmiði að þeir gætu síðan stofnað fyrirtæki um hugmynd sína. Þetta var jákvætt átak og er áhugavert að sjá hvort eftir 8-10 ár verði hægt að sjá árangur af þessum átaksverkefnum. Sennilega mun það taka þann tíma fyrir fyrirtækin að komast á legg hafi þau til þess burði. Hafi fyrirtækjum fjölgað í framhaldi af átaksverkefnunum má segja að vel hafi tekist til. Ef ekki, þá var að minnsta kosti reynt. Vandamálið er að fyrirtæki á Íslandi vaxa hægar en gengur og gerist í nágrannalöndum okkar. Það liggja fyrir rannsóknir sem sýna að vöxtur nýsköpunarfyrirtækja er fremur hægur. Það má því leiða líkur að því að færni frumkvöðla sé ekki nægilega mikil og að stoðkerfi nýsköpunar sé ekki alltaf í stakk búið til að sjá til þess að bæta úr þar sem þörfin er mest.

Stoðkerfið þarf að vinna með fyrirtækjunum í því að finna hvaða flöskuhálsar standa í vegi fyrir því að nýsköpunarfyrirtæki í landinu nái að vaxa og dafna. Mikilvægt er að leita leiða til að sjá fyrirtækjum fyrir réttri og viðeigandi færni. Hluti af þessu er að bæta menntun landsmanna í þeim greinum sem líklegt er að nýtist til framtíðar. Það nægir ekki að kalla eftir fólki með tækni- eða raunvísindamenntun. Þetta er stærra en svo og kallar á samstarf fyrirtækja og aðila í menntakerfinu og nákvæma skilgreiningu á þörfinni fyrir færni. Þetta á einnig við hvað varðar þjálfun og þróun á færni fólks. Að sjá atvinnulífinu fyrir viðeigandi færni er ferli sem varðar allt samfélagið, menntakerfið eins og það leggur sig. Þá þarf almennt umhverfi sem er jákvætt í garð frumkvöðla, nýsköpunar og færniþróunar.

Stoðkerfið leggur áherslu á fjárstuðning við nýsköpunarfyrirtæki en þó má segja að skortur á fjármagni sé oft það sem stendur nýsköpunarstarfi fyrirtækja fyrst fyrir þrifum. Nýsköpunarfyrirtæki á Norðurlöndum búa við auðveldara aðgengi að fé, bæði til rannsókna og nýsköpunar. Þar er einnig reynt að fylgja peningunum eftir með góðum ráðum. En segja má að þar sé um að ræða „snjalla peninga“. Ekki skal gert lítið úr því fé sem varið er til nýsköpunarfyrirtækja á Íslandi enda eru ótal dæmi þess að þetta sé forsenda þess að fyrirtæki nái að vaxa. Frumkvöðullinn leggur oft af stað með áhugaverða tæknilega hugmynd en skortir þekkingu til að láta hana verða að arðbærri afurð. Það má segja að fjármögnun fyrirtækja með snjöllum peningum færi þeim aukna færni sem losi þar með um ýmsa flöskuhálsa.

Tímaþátturinn er mikilvægur í þróun færni en atvinnulífið og menntakerfið þurfa að sameinast um aðgerðir sérstaklega til langs tíma. Það er ekki skilvirkt að fyrirtæki og menntakerfi einblíni á þörf dagsins í dag eftir færni. Þegar mennta- og stuðningskerfi koma með lausn dagsins í dag er liðinn svo langur tími að allt önnur vandamál hafa komið fram og þarfnast lausna. Til að gagnast atvinnulífinu best þarf að sjá því fyrir réttri færni á réttum tíma. Færni er ekki bara fólgin í menntun enda koma mjög margir aðrir þættir til greina. Skoða þarf atriði eins og reynslu, menningu, rekstrarumhverfi svo að fátt eitt sé nefnt. Að þróa færni til nýsköpunar er því langhlaup sem kallar á þátttöku mjög margra.

Nýsköpun verður ekki til nema fyrir tilstuðlan markaðarins. Góð hugmynd sem markaðurinn hafnar er ekki nýsköpun heldur tómstundagaman. Færni á sviði markaðar og stjórnunar ýmiskonar er ekki síður mikilvæg fyrir nýsköpun en hin tæknilega færni. Stjórnun nýsköpunar og innfærsla á markað er ekki síður mikilvæg en hin tæknilega hugmynd. Hér er það áherslan á sterkar hliðar í landinu sem gildir. Leggja skal áherslu á það sem landsmenn kunna vel en hika þó ekki við að taka inn nýjar greinar. Það skal þó gert meðvitað, ekki endilega með því að leggja mikið fé og mannskap í verkefni sem ekki er þaulhugsað og sem passar hugsanlega ekki vel inn í efnahagslífið.

 

http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1475177/?item_num=0&searchid=9476388cc79e0b77beb0b1e0395b1c33951adb10 

Opinber fjármögnun rannsókna og þróunar

Ríkisframlag til rannsókna og þróunar í ríkjum OECD er um 30% af allri fjármögnun þessara mála. Á Íslandi er þetta hlutfall um 40% í Bandaríkjunum um 30%. Hið opinbera í ríkjum OECD fjármagnar að meðaltali um 9% af útgjöldum fyrirtækja til rannsókna og þróunar. Á Íslandi er þetta hlutfall tæp 6% en í Bandaríkjunum, vöggu einkaframtaksins, um 14%. Hvers vegna fjármagna bandaríkjamenn svo mikið af rannsóknastarfsemi í landinu með opinberu fé, gæti maður spurt sig. Fyrst má setja þessi mál í annað samhengi. Í ríkjum OECD fjármagnar hið opinbera rannsóknir og þróun sem svarar 0,73%  af vergri landsframleiðslu. Þetta hlutfall fyrir Ísland er um 1,03% en í Bandaríkjunum um 0,91% og gefur það upphæðir sem eru mjög háar, svo ekki sé meira sagt. Raunar hafa upphæðir hins opinbera í Bandaríkjunum dregist saman nýlega.

Íslensk stjórnvöld hafa jafnan verið fremur höll undir að rannsóknir og nýsköpun fái notið sýn enda er framtíða hagsæld í hverju landi háð rannsóknum og þróun en einnig að geta fært sér í nyt þekkingu frá öðrum. Þetta hefur skilað sér í að birtingar í ritrýndum tímaritum er með því hæsta sem gerist miðað við íbúafjölda. Það er ekki bara fjöldi greina sem ber vott um að rannsóknastarf sé framarlega hér á landi, það er talsvert mikið vísað til þessara greina. Því má segja að gæði íslenskra rannsókna og þróunar og áhrif þess starfs sé töluvert.

Hvernig sjáum við síðan ameríska skattpeninga sem varið er til rannsókna og þróunar nýtast við að auka hagvöxt og hagsæld. Til dæmis hefur fyrirtækið Apple fengið opinbert fé til að koma á framfæri áhugaverðri nýsköpun. Dæmi um þetta eru tilkoma músarinnar, viðmót notenda og snertiskjáir. Þessi nýsköpun hefur vaxið fram vegna opinberra framlaga, a.m.k. að einhverju leiti. Fyrirtækið Google þróaði, eins og kunnugt er, öfluga leitarmaskínu. Til þess fékk fyrirtækið um 4,5 milljóna styrk frá National Science foundation.

Það má nefna fleiri dæmi eins og laser, tansistorinn, hálfleiðara, míkróofna, samskipta gervitungl, farsímakerfi og intenetið. Bandaríkin hafa jafnan verið með einhverja nýsköpunarstefnu í gangi allt frá því Kennedy  lagði áherslu á geimferðir, Regan kom á hinu víðfræga kerfi um smáfyrirtækjastuðning (Small Business Innovation Research) sem síðan hefur verið tekið upp í fleiri löndum. Það má leiða líkur að því að ríkjum sé hollt að koma á stefnu um nýsköpun án þess þó að þau stjórni flæði fjár til nýsköpunar of mikið eða velji sigurvegara. Hinsvegar er það vissulega spurning hvort ríki ættu ekki að vinna að sömu markmiðum, t.d. þar sem þau eru sterk fyrir.

Ísland er með sterkan vísindagrunn en slakan hátækni grunn. Það virðist vera mjög lítil tengsl á milli vísinda og nýsköpunar. Hér þurfa menn að taka höndum saman og byggja hagkerfið á því sem við kunnum en ekki dreifa kröftunum og mikið. Það væri ekki vænleg framtíð að standa í vegi fyrir áhugaverðri nýsköpun og byggja framtíð okkar á greinum eins og ferðamennsku. Þegar nýsköpunarstefna og framkvæmd hennar í formi opinberra fjárveitinga er skoðuð ætti að veita þeim greinum brautargengi sem geta aukið verðmætasköpun í landinu. Við höfum séð of mikla áherslu á greinar sem skapa störf, oft til skamms tíma, í stað verðmætaskapandi nýsköpunar. Við skulum hafa í huga að opinber framlög til rannsókna og nýsköpunar eru ekki bara styrkir til tæknilegra úrlausna heldur samkeppnismál fyrst og fremst.

 

Rannsóknir, þróun og nýsköpun, stefna til árangurs

Rannsóknir, þróun og nýsköpun er forsenda tæknibreytinga og þar með forsenda hagvaxtar í nútíma efnahagskerfum. Rannsóknir og þróun hefur þó víðara hlutverk enda hefur árangur af þeirri starfsemi áhrif á þekkingarsköpun og dreifingu á meðan hlutverk nýsköpunar er meira á sviði endurnýjunar á afurðum fyrirtækja. Hlutverk Íslendinga í rannsóknum, þróun og nýsköpun er mikilvægur. Árangur þessa starfs er sérlega mikilvægur fyrir alla geira atvinnulífsins enda eru hverskonar breytingar byggðar á því. Tekið hefur verið eftir því hver öflug rannsókna og þróunarstarfsemi er í landinu enda birta íslenskir vísindamenn fleiri ritrýndar vísindagreinar en gengur og gerist í heiminum, miðað við mannfjölda. Gagnsemi þessara vísindagreina eru hægt að sjá á því hve mikið er vitnað í þær af öðrum vísindamönnum.

 

Íslenskt atvinnulíf er öflugt þegar kemur að rannsókna og nýsköpunarstarfi. Eins og fram kemur á vefsíðunni http://www.rannis.is/greining/toelfraedi-rannis/ eru öflugar rannsóknir í landinu tengdar tölvum og hugbúnaði, efna og lyfjaiðnaði og líftækni. Raunar er atvinnulíf á Íslandi ekki jafn umfangsmikið og í öðrum löndum. Fremur fáar greinar gera sig gildandi hvað varðar rannsóknir og nýsköpun. Árangur af nýsköpun mætti vera meir en eftir því er tekið hve lítill hluti af útflutningi telst til hátækni á Íslandi.

 

Það er mjög mismunandi hve háðar ólíkar greinar eru rannsóknum og nýsköpun þegar kemur að endurnýjun afurða og aukningu í samkeppni. Sjávarútvegur, ferðamál og álvinnsla eru greinar sem kalla síður eftir rannsóknum og nýsköpun en aðrar greinar á hærra tæknistigi. Þegar skoðaður er hagvöxtur á Íslandi eru þessar greinar allar fremur áberandi en segja má að þar sé byggt meira á magni en verðmætum á hverja einingu.

 

Í ályktun Landsfundar Sjálfstæðisflokksins um vísindi og nýsköpun kom meðal annars fram: Menntun, vísindi og nýsköpun gegna lykilhlutverki á Íslandi í næstu framtíð. Fjárfesting í þekkingu og mannauði skapar verðmæti og er undirstaða samkeppnishæfni. Áríðandi er því að skilyrði til menntunar, rannsókna og nýsköpunar standist samkeppni á alþjóða­vettvangi. Ennfremur að Íslenskt samfélag ver töluvert hærra hlutfalli vergrar landsframleiðslu til rannsókna og þróunar en mörg samanburðarlönd. Afrakstur vísindastarfs vekur athygli en verðmætasköpun ekki jafn hröð og vænta mætti. Fjárveitingar til þróunar og nýsköpunar verða að hafa verðmætasköpun á markaðslegum forsendum að markmiði.  

 

Ljóst er að málefni rannsókna, þróunar og nýsköpunar verður að gera hátt undir höfði. Sofi menn á verðinum er samkeppnishæfni og hagvöxtur í hættu. Til að skoða árangur Íslands í samanburði við önnur lönd er hægt að líta á fjöldann allan af greiningarskýrslum sem eru að finna á vefsíðunni http://thorvald.blog.is/blog/thorvald/entry/1291261/

 

Aðgengi að réttri færni til nýsköpunar bætir samkeppnisgetu og arðsemi atvinnulífsins

Færni til nýsköpunar er forsenda þess að atvinnulífið nái þeirri samkeppnisstöðu og arðsemi sem því er nauðsynlegt til að standa undir hagvexti í landinu. Hagvöxtur er forsenda þeirrar endurreisnar sem þörf er á. Nefnt hefur verið til sögunnar að fjárfestingar séu í lágmarki og þurfi að vaxa til að atvinnulífið nái flugi. Það er vitanlega rétt en það skal varast að laga einn flöskuháls sem atvinnulífið hefur verið að glíma við, bara til þess að næsti flöskuháls taki við.

 

Að atvinnulíf á Íslandi nái einhverjum styrk kallar á að heildarsýn ráði aðgerðum hins opinbera og atvinnulífsins sjálfs. Það þarf að takast á við aðföng þess í formi hráefna, þjónustu, starfsfólks með rétta færni, fjármagns og annarra þeirra ytri aðstæðna sem fyrirtækin starfa í. Einn þessara þátta er framboð og eftirspurn eftir fólki með rétta færni til nýsköpunarstarfa. Á meðan tækniþekking og notkun hennar vex hröðum skrefum verður til þörf fyrir aðgengi að starfsfólki sem getur tileinkað sér þessa tækni til að stunda nýsköpun. Nýsköpun er forsenda endurnýjunar í atvinnulífinu og hefur mikil áhrif á möguleika til að bæta samkeppnisstöðu og arðsemi.

 

Sjálfstæðisflokkurinn bendir á í ályktun Landsfundar 2013 um atvinnumál að stuðla þurfi að umhveri þar sem mannauður íslensku þjóðarinnar fær notið sín. Þjóðin er framtaksöm, hugmyndarík og vel menntuð. Tryggja þarf að svo verði áfram með öflugu menntakerfi sem vinnur í samstarfi við atvinnulífið með þarfir þess að leiðarljósi.

 

Það er þó ekki bara menntakerfið sem þarf að takast á við að auka færni starfsfólks í landinu. Að þessum málum kemur fjöldi annarra aðila og má þar nefna atvinnulífið sjálft. Greining á starfsemi fyrirtækja hefur leitt í ljós að skortur er á starfsfólki með vissa menntun. Rætt er um tæknimenntun og menntun á sviði raunvísinda. Þetta er vitanlega rétt en til að geta lagt mat á þörf atvinnulífsins fyrir færni í framtíðinni verður að líta heilstætt á þessi mál. Það má raunar segja að breið nálgun á þróun menntunar er nauðsynleg enda er hagkerfi landsins fremur flókið og kallar á ýmis konar færni.

 

Í Landsfundarályktuninni er einnig fjallað um nauðsyn á að auka framleiðni hér á landi. Það er forsenda hagvaxtar að skapa umhverfi sem hvetur til nýsköpunar í starfandi fyrirtækjum, opinberum rekstri og nýjum fyrirtækjum. Nýsköpun skapar atvinnu, eykur skilvirkni og hagkvæmni í rekstri. Nýsköpun er þróun, ekki aðeins á tæknisviði heldur víðar.

 

Ljóst er að þróa þarf kerfi sem tekst á við að auka færni starfsfólks í atvinnulífinu. Fjölmargir aðilar þurfa að leggja hönd á plóg til að af því geti orðið. Varast verður að reyna að koma atvinnulífinu á flug með lausnum á mest áberandi vandamálunum heldur skal tekið á öllum þáttum sem geta leitt til þess að betri aðgangur sé að fólki með færni til að leysa flókin mál nýsköpunar.

 

Samfélagslegar áskoranir

 

Á síðustu mánuðum hefur borið á umræðu og aðgerðum, í Evrópu og á Norðurlöndunum, varðandi miklar áskoranir gagnvart samfélögum heimsins. Meðal þeirra eru:

• Heilbrigðismál, öldrun, lýðfræðilegar breytingar og velferð
• Fæðuöryggi, sjálfbær landbúnaður og lífrænu efnahagskerfi
• Trygg, hrein og skilvirk orka
• Snjallir, grænir og samþættir flutningar
• Loftslagsbreytingar og skilvirk nýting gæða, þar með talin hráefni
• Öryggi og nýsköpun í samheldnu samfélagi

Þó að hér sé um að ræða umfangsmikil vandamál er hægt að bregðast við þeim og jafnvel skapa þar með ákveðin tækifæri, jákvæð fyrir mörg lönd. En ekkert land, jafnvel meðal þeirra stærstu, er þess umkomið að mæta þessum áskorunum eitt og sér. Því þurfa lönd að sameinast gegn þessum breytingum, áður en þær verða öllum ofviða. Einkennandi fyrir stórar áskoranir er að þær steðja að mjög mörgum löndum, þær eru umfangsmiklar og lausnir þeirra kalla á samstarf landa og svæða um rannsóknir og nýsköpun.

Það hafa dunið á mjög erfiðar efnahagslegar þrengingar á síðustu árum, sem ekki sér fyrir endann á. Efnahags­málin hafa mikil áhrif á allar þær áskoranir sem nefndar hafa verið. En ljóst er að kostnaður við að mæta þessum áskorunum mun vera umtalsverðaur. Áskoranir þessar kalla einnig á umfangsmikið samstarf á sviði rannsókna og nýsköpunar. Svo umfangsmikið að samfélög heimsins verða að sameinast um að finna á þeim lausnir. En það eru einmitt lausnirnar sem hafa í för með sér ákveðin tækifæri. Á þessu er tekið í stórum áætlunum um rannsóknir og nýsköpun, sem hópar landa hafa, eða eru að koma sér saman um, að framkvæma. Evrópusambandið hefur hinar stóru samfélagslegu áskoranir í brennidepli við hönnun á nýrri rammaáætlun um rannsóknir og nýsköpun sem tekur gildi eftir þrjú ár. Fram til þessa er tekið á áskorunum með margvíslegum hætti.

Norðurlöndin eru að vinna að svipuðum málum svo sem með stórri rannsóknaráætlun um loftslagsbreytingar. Einnig hafa heilbrigðismálin verið þar ofarlega á baugi ásamt viðfangsefnum svo sem varða nýsköpun og velferð.  Norrænn samstarfshópur á vegum NordForsk, Rannsóknarráðs Norðurlanda, hefur skilgreint eðli hinna stóru árskoranna þannig: 1) Viðbrögð við hinum stóru áskonunum með rannsóknum og nýsköpun er leið til að framleiða þekkingu með möguleika á að snúa við stórum og aðsteðjandi vandamálum við og gera þau að möguleikum. 2) Ekkert land getur tekist á við áskoranirnar eitt og sér. 3) Það er breið samstaða í Evrópu til að bregðast við áskornunum með rannsóknum og nýsköpun og 4) þessháttar frumkvæði gerir Evrópu að áhugaverðum samstarfsaðila á alþjóðavísu á sviði rannsókna og nýsköpunar til að koma á viðvarandi þróun og ferli á hnattvísu.

OECD löndin hafa látið málið til sín taka. Meðal verkefna OECD á sviðinu er s.k. „Ný nálgun og stjórnkerfi fjölþjóða samvinnu á sviði vísinda, tækni og nýsköpunar til að takast á við hinar stóru áskoranir".  Rökstuðningur OECD er sá  að mannkynið stendur frammi fyrir fjölda alvarlegra hnattrænna áskorana, svo sem á sviði  loftslagsbreytinga, öryggis matvæla og orku og á sviði heilbrigðismála. Aðeins er hægt að taka á þessum viðfangsefnum í hnattrænu samstarfi þar sem bæði uppbygging, eðli og áhrif þessara áskorana eru hnattrænar. Vísindi, tækni og nýsköpun hafa stóru hlutverki að gegna í viðbrögðum við hinar stóru áskoranir. Samræming og regluverk alþjóðastarfs á sviði vísinda, tækni og nýsköpunar er mjög mismunandi og þarf að samræma, en það er hlutverk verkefnis OECD sem nefnt var. Markmið þessa samstarfs OECD ríkjanna er að koma á leiðbeiningum og dreifa þekkingu og upplýsingum um hvernig best er að taka á málum.

Spurning er hvort allar áskoranir séu stórar áskoranir. Hugtakið á uppruna sinn í  hinni s.k. Lundar yfirlýsingur frá því í júlí 2009 þegar Svíar voru í forsæti Evrópusambandsins. Þar kom fram að áskoranirnar eru samfélagslegar í eðli sínu þó þær geti átt uppruna sinn í náttúrinni, viðskiptalífinu eða hinu félagslega kerfi. Spurning er líka gagnvart hverjum eru þessar áskoranir. Eru þær gagnvart heiminum öllum eða e.t.v. vissum heimsálfum eða jafnvel smærri heildum.

Í Lundaryfirlýsingunni, frá sérfræðingahópi Evrópska rannsóknasvæðisins, undir stjórn Prófessors Luke Georghiou, kemur fram að rannsóknir og þróun í Evrópu verði að hafa hinar stóru áskoranir í brennidepli og að grípa verði til nýrra aðferða til að sporna við þeim. Þetta kallar á nýjan sáttmála meðal landa í Evrópu og stofnana þeirra sem byggir á samstarfi og trausti. Það þarf að bera kennsl á og bergðast við hinum stóru áskorunum með því að virkja bæði opinbera geirann og einkageirann í samstarfi. Síðan er hvatt til þátttöku í samstarfi við að sporna við hinum stóru áskorunum.

Ljóst er að rannsóknir og þróun í heiminum eru að taka meira og meira mið af hinum stóru áskorunum. Stór hagkerfi eins og Evrópusambandið eru að þróa áætlanir til að takast á við hinar stóru áskoranir. Hin s.k. Sameiginlega átaksáætlunin (Joint Programming) og Tæknilega samstarfsstefnan (Technology Platform) eru góð dæmi um það en þar eiga Íslendingar aðgang. Íslendingar geta tekið þátt í hinu hnattræna samstarfi t.d. í gegnum ríkjahópa sem þeir tilheyra. Þetta getur verið á vettvangi Norðurlanda, EES landa, OECD eða annað sem við á. Þá þurfa íslendingar að skilgreia hlutverk sitt og aðkomu. Bent er á að mikilvægt sé að takast á við verkefni eins og Framtíðarsýn eða sviðsmyndir til að undirbúa slíkt starf. Ísland hefur raunar tekið þátt í Norrænu samstarfi um að spyrna við hinum stóru áskorunum. Þetta með þátttöku í Topprannsókna frumkvæði Norrænu ráðherranefndarinnar  (Toppforsknings initiative). Þetta er Norrænt samstarf sem nær yfir allt hið Norræna samstarfsnet.

Íslendingar hafa ekki tekið skipulega á málum sem varða hinar stóru áskoranir á sama hátt og margar aðrar þjóðir eru að gera. Nokkur lönd hafa þegar sett á stofn aðgerðir gegn þessum áskorunum inn í tengslum við rannsókna- og nýsköpunarstefnu sína og hafa skipulagt aðgerðir til að sporna við þeim. Sem fyrr segir eru þessar áskoranir um leið ávísun á vissa möguleika í atvinnulífi þjóða. Sem dæmi má nefna að loftslagsbreytingar eru að valda minnkun á ísmagni í norðurhöfum og því opnun siglingarleiða. Jafnframt hefur lífríki í sjónum tekið breytingum við hlýnun loftslags. Þeir þættir sem falla innan skilgreiningar á hinum stóru áskornunum eru raunar meðal viðfangsefna margra landa á ýmsum sviðum. Víða er unnið að grænum hagvexti og grænni nýsköpun, heilbrigðismálum, félagsmálum og fjölda annarra viðfangsefna þó ekki sé endilega tekið á hinum stóru áskorunum í heild.

Íslendingar geta skilgreint verkefni um framsýni og sviðsmyndir til að auka skilning sinn á þeim afleiðingum sem hinar stóru áskoranir geta haft. Þá getur hið opinbera tekið þessa þætti til greina við stefnumótun á sviðum rannsókna og nýsöpunar, félagsmála, efnahagsmála, heilbrigðismála, umhverfismála og almennt á þeim vettvangi sem passar hverju viðfangsefni hvað best. Mjög góð leið er þó að taka þátt í rannsókna- og nýsköpunarstarfi þjóða á Norðurlöndum og í Evrópu.

 

Viðauki til upplýsingar:

 

Heilbrigðismál, öldrun, lýðfræðilegar breytingar og velferð

Hin mikla áskorun í þessum flokki er að bæta  heilbrigði á líftíma fólks og velmegun almennt. 
Lýðfræðileg vandamál eru svo sem öldrun, búferlaflutningar, fátækt, úflokun og ýmiss heilbrigðisvandamál. Einnig er að skilja afgerandi viðfangsefni heilbrigðismála, bæta heilsu og koma í veg fyrir sjúkdóma.  Önnur markmið eru að bæta forvarnir, eftirlit og skilning á sjúkdómum en einnig sjúkdómsgreiningu og meðferð sjúkra og að upplýsingar um heilbrigðismál komi að sem bestu gagni. Þá má nefna tæki, tól og aðferðir við meðhöndlun, að gera öldruðum kleift að sjá um sig sjálfa sem lengst og fleira.

Fæðuöryggi, sjálfbær landbúnaður og lífrænu efnahagskerfi

Áskorunin hér er að koma á sjálfbæru framboði á öruggum og hágæða matvælum og öðrum lífrænum afurðum gegnum skilvirka framleiðslu. Þá skal stefnt að því að breyta afurðum að lág-kolefna afurðum sem unnin eru á lífrænan hátt.

Markmið eru meðal annarra að bæta framleiðsluaðferðir og að fást við loftslagsbreytingar þar sem gætt er hugtaka svo sem sjálfbærni og þol. Matvæli skulu vera örugg og heilsusamleg fæða fyrir alla. Fiskveiðar skulu vera umhverfisvænar og sjálfbærar og fiskeldi verði samkeppnishæft. Áherslur skal leggja á nýsköpun í tengslum við afurðir úr hafinu.

Trygg, hrein og skilvirk orka

Áskorunin hér er að tryggja umbreytingu að áreiðanlegum, sjálfærum og samkeppnishæfum orkukerfum. Leitast skal við að draga úr orkuskorti auka orkuþörf og huga að loftslagsbreytingum.

Grænt hagkerfi með endurnýjanlegum orkugjöfum bæði af hagrænum og umhverfisástæðum og skilvís notkun á orku.

Markmiður að auka stórlega tækni og þjónustu fyrir snjalla og skilvirka orkunotkun. Hvetja til að stunda snjallan rekstur borga og samfélaga. Taka nýja orkugjafa í notkun, svo sem vind og sólarorku og vinna að samkeppnishæfum og umhverfisvænni tækni til að draga úr kolefnisnotkun. Lífræn orka er áhugaverður valkostur ef hún er samkeppnishæf og sjáfær.

Snjallir, grænir og samþættir flutningar

Áskorunin er að koma á flutningakerfi sem er skilvirkt og umhverfisvænt en um leið öruggt og til hagsbóta fyrir einstaklinga, hagkerfið og samfélagið.

Meðal markmiða er að gera flugvélar, bíla og skip kleyft að ganga á hreinum orkugjöfum og bæta þar með umhverfisáhrif núverandi flutninga. Þróa snjallar lausnir í tækjum, búnaði og innviðum og bæta flutninga í dreifbýli. Draga verulega úr umferðarhnútum og bæta hreyfanleika fólks og afurða. Koma þarf á nýrri stjórnun fyrir flutninga og draga úr slysum í umferðinni. Huga þarf að næstu kynslóð af flutningatækjum og markaður fyrir þau skal komið á.

Loftslagsbreytingar og skilvirk nýting gæða, þar með talin hráefni

Hér má sjá áskoranir sem að uppná skilvirkni og hagkerfi óháð loftslagsbreytingum  sem mætir þörf á vaxandi fjölda íbúa í heiminum. Aðgerðir ættu að auka samkeppnishæfni og bæta velmegun íbúanna á meðan umhverfisáhrifum er haldið í lágmarki.

Með þessu má uppná markmiðum svo sem að bæta skilning á loftslagsbreytingum og koma á góðum spá aðferðum fyrir breytingar á loftslagi. Þá þarf að styðja við stefnu um flutninga fólks á milli svæða.  Bæta skilning á vistkerfinu og samskiptum þess við félagleg kerfi og hlutverk efnahagslífs í velferðarmálum. Þá þarf að bæta skilning á aðföngum að hráefni og tala fyrir sjálfbæru framboði og notkun á hráefnum og finna valkosti við notkun þeirra. Þá þarf að styrkja græna nýsköpun og tækni, ferla og þjónustu til að auka markaðsþátt þeirra. Vinna þar fyrir um stefnu í nýsköpunarmálum og huga að breytingum á samfélaginu í tengslum við það. Leggja áherslu á að koma á grænum hagkerfum .

Öryggi og nýsköpun í samheldnu samfélagi

Meðal áskorana er að koma í veg fyrir útilokun og koma á nýskapandi og öruggum samfélögum í tengslum við ófyrirséðar en neikvæðar breytingar af ýmsu tagi.

Hér er átt við að hvetja til snjallra lausn um sjálfæran vöxt samfélaga. Mikilvægt er að í samfélögum séu ekki hópar sem hvergi eiga heima og eru utanvið samfélag fólks. Bæta þarf samstarf um rannsóknir og nýsköpun meðal þjóða. Þá þarf að styrkja við ný form af nýsköpun þar með talin félagsleg nýsköpun og sköpunarvilja. Samfélagið þarf að virkja í tengslum við rannsóknir og nýsköpun og koma þarf á virkum samskiputm milli þjóða, jafnvel fjarlægra.  Takast á við glæpi og hryðjuverk og gera landamæri örugg. Þá þarf að bregðast við margvíslegum kreppum og ógnunum

Önnur flokkun er:

(Northern Climate and Environment)
(Sustainable Energy)
(Dialogue of Cultures)
(A Healthy Everyday Life for All)
(Knowledge and Know-how in the Media Society)
(Ageing Population and Individuals).

Umræða var um hinar miklu samfélagslegu áskoranir á Nýsköpunarþingi 1 nóvember 2011.

Umfjöllin Rannís 
Umfjöllun Nýsköpunarmiðstöðvar
Umfjöllun mbl.is 
Umfjöllun visir.is
Umfjöllun ruv.is
Umfjöllun iðnaðarráðuneytis
Umfjöllun iðnaðarráðuneytis um samfélagsáskoranir